Sáng kiến kinh nghiệm Giúp học sinh rèn luyện kĩ năng tư duy trong bộ môn Địa lí 9

 ỦY BAN NHÂN DÂN QUẬN 2
 TRƯỜNGTRUNG HỌC CƠ SỞ AN PHÚ
 _____o0o_____
 SÁNG KIẾN 
Đề tài: GIÚP HỌC SINH RÈN LUYỆN KĨ 
 NĂNG TƯ DUY TRONG BỘ MÔN
 ĐỊA LÍ 9 
 
 NGƯỜI VIẾT: MAI TRẦN THỊ HỒNG VÂN
 TỔ: LÍ – HÓA – ĐỊA
 TRƯỜNG THCS AN PHÚ
 Quận 2, ngày 21 tháng 06 năm 2020
 1 I. PHẦN MỞ ĐẦU 
1.LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI: 
 Để thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Đảng ta đã xác 
 định con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của phát triển xã hội, cần phải có những người lao 
 động mới phát triển toàn diện, do vậy cần phải đổi mới giáo dục nói chung và đổi mới giáo dục 
 phổ thông nói riêng. Trước xu thế phát triển chung của nền kinh tế xã hội thế giới, nhiệm vụ đổi 
 mới giáo dục đã được thể hiện rõ trong các Nghị quyết của Đảng và Quốc hội. Mục tiêu của giáo 
 dục phổ thông là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe, 
 thẩm mĩ và nghề nghiệp ; trung thành với lí tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội ; hình thành 
 và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây 
 dựng và bảo vệ Tổ quốc.Thực chất là cách tiếp cận kĩ năng sống đó là: Học để biết, Học để làm, 
 Học để tự khẳng định mình và Học để cùng chung sống. Mục tiêu giáo dục phổ thông đã và đang 
 chuyển hướng từ chủ yếu là trang bị kiến thức sang trang bị những năng lực cần thiết cho các em 
 học sinh. Phương pháp giáo dục phổ thông cũng đã và đang được đổi mới theo hướng phát huy 
 tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của người học, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, 
 tăng cường khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác 
 động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh. 
 Phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” trong các trường phổ 
 thông cùng với các cuộc vận động lớn khác thì phong trào đã trở thành nhiệm vụ cấp thiết và có 
 tầm quan trọng đặc biệt trong sự nghiệp giáo dục hiện nay. Một trong những nội dung cơ bản của 
 phong trào là rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh, bởi vì các em chính là những chủ nhân tương 
 lai của đất nước, là những người sẽ quyết định sự phát triển của đất nước trong những năm tới. 
 Nếu không có kĩ năng sống, các em sẽ không thực hiện được tốt trách nhiệm đối với bản thân, gia 
 đình, cộng đồng và đất nước. Lứa tuổi học sinh là lứa tuổi đang hình thành những giá trị nhân 
 cách, giàu ước mơ, ham hiểu biết, thích tìm tòi, khám phá song còn thiếu hiểu biết sâu sắc về xã 
 hội, thiếu kinh nghiệm sống, dễ bị lôi kéo, kích độngđặc biệt là trong bối cảnh hội nhập quốc tế 
 và cơ chế thị trường hiện nay, vì vậy việc giáo dục kĩ năng sống cho thế hệ trẻ là rất cần thiết, giúp 
 các em rèn luyện hành vi có trách nhiệm đối với bản thân, gia đình, cộng đồng và Tổ quốc, giúp 
 các em có khả năng ứng phó tích cực trước các tình huống của cuộc sống, xây dựng mối quan hệ 
 tốt đẹp với gia đình, bạn bè và mọi người, sống tích cực, chủ động, an toàn, hài hòa và lành mạnh. 
 3 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU :
- Góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn Địa lí ở trường THCS
- Góp phần phổ biến, giáo dục, hình thành các kĩ năng sống cho học sinh qua các môn học ở 
trường THCS.
3. PHẠM VI, ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU :
- Học sinh lớp 9 trường THCS An Phú
- Rèn luyện kĩ năng tư duy cho học sinh trong dạy học Địa lí 9
 4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TÌM HIỂU :
 - Phương pháp đọc sách và các tài liệu tham khảo
 - Phương pháp quan sát sư phạm
 - Phương pháp so sánh, đối chiếu sản phẩm hoạt động sư phạm.
 5 em thêm yêu thích môn học say mê nghiên cứu, hình thành cho các em những phẩm chất, đức tính 
của con người lao động mới phát triển toàn diện.
 3. GIẢI PHÁP, BIỆN PHÁP :
3.1. Những đặc trưng của các kĩ năng tư duy :
a. Kĩ năng tư duy sáng tạo :
 Tư duy sáng tạo là khả năng nhìn nhận và giải quyết vấn đề theo một cách mới, với ý tưởng 
mới, theo phương thức mới, cách sắp xếp và tổ chức mới ; là khả năng khám phá và kết nối mối 
quan hệ giữa các khái niệm, ý tưởng, quan điểm, sự việc, độc lập trong suy nghĩ.
 Kĩ năng tư duy sáng tạo giúp con người tư duy năng động với nhiều sáng kiến và óc tưởng 
tượng, biết cách phán đoán và thích nghi, có tầm nhìn và khả năng suy nghĩ rộng hơn những người 
khác, không bị bó hẹp vào kinh nghiệm trực tiếp đang trải qua, tư duy minh mẫn và khác biệt.
 Tư duy sáng tạo là một kĩ năng sống quan trọng bởi vì trong cuộc sống con người thường 
xuyên bị đặt vào những hoàn cảnh bất ngờ hoặc ngẫu nhiên xảy ra.Khi gặp những hoàn cảnh như 
vậy đòi hỏi chúng ta phải có tư duy sáng tạo để có thể ứng phó một cách linh hoạt và phù hợp.
 Khi một người biết kết hợp tốt giữa kĩ năng tư duy phê phán và tư duy sáng tạo thì năng lực tư 
duy của người ấy càng được tăng cường và sẽ giúp ích rất nhiều cho bản thân trong việc giải quyết 
vấn đề một cách thuận lợi và phù hợp nhất.
 b. Kĩ năng tư duy phê phán :
 Kĩ năng tư duy phê phán là khả năng phân tích một cách khách quan và toàn diện các vấn đề, 
sự vật, hiện tượngxảy ra. Để phân tích một cách có phê phán, con người cần :
- Thu thập thông tin về vấn đề, sự vật, hiện tượngđó từ nhiều nguồn khác nhau.
- Sắp xếp các thông tin thu thập được theo từng nội dung và một cách hệ thống
- Phân tích, so sánh, đối chiếu, lí giải các thông tin thu thập được, đặc biệt là các thông tin trái 
chiều.
- Xác định bản chất vấn đề, tình huống, sự vật, hiện tượnglà gì ?
- Nhận định về những mặt tích cực, hạn chế của vấn đề, tình huống, sự vật, hiện tượngđó, xem
xét một cách thấu đáo, sâu sắc và có hệ thống.
 Kĩ năng tư duy phê phán rất cần thiết để con người có thể đưa ra được những quyết định, những 
hành động phù hợp. Nhất là trong xã hội hiện đại ngày nay, khi mà con người luôn phải đối mặt 
với nhiều vấn đề gay cấn của cuộc sống, luôn phải xử lí nhiều nguồn thông tin đa dạng, phức 
tạp..thì kĩ năng tư duy phê phán càng trở nên quan trọng đối với mỗi cá nhân.
 7 biển thấp từ 2- 3m, mạng lưới sông ngòi, kênh rạch chằng chịt, vì thế phương tiện giao thông chủ 
yếu của vùng là ghe, xuồng, mọi hoạt động sinh hoạt, buôn bán, họp chợ, học tập  đều diễn ra 
trên sông đặc biệt là mùa mưa, lũ, và đây cũng chính là nét nổi bật thu hút khách du lịch của vùng.
 - Bài 38 : Phát triển tổng hợp kinh tế và bảo vệ tài nguyên, môi trường Biển - Đảo
 Mục II :Phát triển tổng hợp kinh tế biển đảo. Giáo viên đặt câu hỏi: Thế nào là phát triển tổng 
hợp? Phát triển tổng hợp là sự phát triển nhiều ngành , giữa các nhiều ngành có mối quan hệ chặt 
chẽ, hỗ trợ nhau để cùng phát triển và sự phát triển của một ngành không kìm hãm hoặc gây thiệt 
hại cho các ngành khác . Giáo viên đặt câu hỏi : Thế nào là phát triển bền vững? Học sinh dựa vào 
kênh chữ và kênh hình, kết hợp kiến thức thực tế để tìm hiểu. Phát triển bền vững là sự phát triển 
lâu dài , phát triển trong hiện tại mà không làm tổn hại đến lợi ích của thế hệ mai sau , phát triển 
phải gắn với việc bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên. Học sinh dựa vào sơ đồ H 38.3 tư 
duy, nắm bắt được kiến thức về các ngành kinh tế biển, liên hệ thực tế và học sinh tự đưa ra những 
phương hướng khắc phục.
4. KẾT QUẢ KHẢO NGHIỆM, GIÁ TRỊ KHOA HỌC CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU :
 Rèn luyện kĩ năng tư duy cho học sinh trong dạy học ở trường THCS nói chung và dạy học Địa 
lí nói riêng không phải là vấn đề mới, từ các phương pháp dạy học truyền thống cho đến các 
phương pháp dạy học tích cực ít nhiều GV đã vận dụng vào đó, thể hiện qua hệ thống các câu hỏi, 
các phương pháp tổ chức học tập cho học sinh, tuy nhiên để học sinh có được kĩ năng tư duy trong 
học tập, trong việc giải quyết mọi vấn đề, tình huống xảy ra trong học tập, lao động và sau này vận 
dụng vào thực tiễn cuộc sống thì người Gv không chỉ đơn thuần là đưa ra hệ thống các câu hỏi đơn 
giản, mà phải chắt lọc, lựa chọn phương pháp giảng dạy phù hợp với từng đối tượng học sinh, 
trong xu thế đổi mới toàn diện nền giáo dục, từ nội dung, chương trình SGK, phương pháp tổ chức 
dạy học, thiết bị dạy học, người GV có điều kiện để rèn luyện kĩ năng tư duy cho học sinh, đa dạng 
các phương pháp tổ chức học tập như phương pháp thảo luận nhóm, nêu và giải quyết vấn đề, đàm 
thoại- gợi mở, học sinh có thể thu thập, xử lí thông tin từ nhiều nguồn tri thức khác nhau như nội 
dung SGK, các tranh ảnh, bản đồ, lược đồ, qua báo chí, mạng Internet
 Qua nhiều năm giảng dạy, bằng kinh nghiệm của bản thân, thực hiện dạy học theo sự đổi 
mới, chỉ đạo của các ngành cấp trên, chất lượng bộ môn ngày càng được nâng cao, các em đã có 
được những kĩ năng cơ bản của việc học tập bộ môn, yêu thích môn học, kết quả học tập của học 
sinh chính là phản ánh trung thực nhất cho nỗ lực của cả thầy và trò. 
 * Kết quả cụ thể đạt được trong quí 2/2020 như sau:
 9 III. KẾT LUẬN
 Nhà trường không phải là nơi chỉ cung cấp những tri thức rời rạc, ngược lại thông qua những 
tri thức cốt lõi, chắt lọc nhà trường phổ thông phải huấn luyện người học cách học, nghĩa là chiếm 
lĩnh cái « tại sao » và cái « làm thế nào » của kiến thức. Muốn phát triển trí sáng tạo của học sinh 
phải áp dụng kiểu dạy tích cực – phân hóa. GV phải biết hướng dẫn, tổ chức cho học sinh mình tự 
khám phá kiến thức mới, dạy cho học sinh không chỉ kiến thức mà cả phương pháp học, trong đó 
cốt lõi là phương pháp tự học. Chính trong các hoạt động tự lực mà từng cá nhân hoặc nhóm nhỏ 
tiến hành, tiềm năng sáng tạo của mỗi học sinh được bộc lộ và phát huy. Giáo viên phải biết luyện 
tập cho các em có thói quen nhìn nhận một sự kiện dưới những góc độ khác nhau, biết đặt ra nhiều 
giả thuyết khi phải lí giải một hiện tượng, biết đề xuất những giải pháp khác nhau khi phải xử lí 
một tình huống. Phải giáo dục cho học sinh không vội bằng lòng với giải pháp đầu tiên được nêu 
ra, khong suy nghĩ cứng nhắc theo những qui tắc đã học trước đó, không máy móc áp dụng những 
mô hình hành động đã gặp trong các bài học, trong sách vở để ứng xử trước những tình huống 
mới.
 Trong bối cảnh nền kinh tế tri thức đang tác động mạnh mẽ đến sự phát triển của lực lượng sản 
xuất thì việc rèn luyện khả năng tư duy cho học sinh là điều hết sức cần thiết. Bởi lúc này, tri thức 
đã trở thành quyền lực, thành chìa khóa để mở cánh cửa vào tương lai. Đối với lứa tuổi học sinh 
THCS việc giáo dục, rèn luyện cho các em những kĩ năng sống là hết sức cấn thiết, đó chính là 
hành trang quí giá để giúp các em bước tiếp vào các bậc học tiếp theo. Môn Địa lí ở trường THCS 
với những đặc trưng riêng về nội dung, phương pháp lên lớp người giáo viên có điều kiện rèn 
luyện cho các em những kĩ năng sống trong đó có kĩ năng tư duy để giúp các em có khả năng lĩnh 
hội những tri thức trong nhà trường từ đó vận dụng vào thực tiễn cuộc sống, có những kĩ năng cơ 
bản của con người « lao động mới » trong xã hội mới, đó là : kĩ năng tư duy, kĩ năng giao tiếp, kĩ 
năng giải quyết vấn đề, kĩ năng ra quyết định Trong điều kiện đề tài, tôi chỉ trình bày trong giới 
hạn 1 số bài ở lớp 9 và còn rất nhiều các vấn đề khác tùy thuộc vào điều kiện dạy học ở từng địa 
phương khác nhau mà người giáo viên có những cách khai thác vấn đề khác nhau nhằm đem lại 
 11