Sáng kiến kinh nghiệm Rèn luyện kỹ năng thực hành cho học sinh Lớp 7

 ỦY BAN NHÂN DÂN QUẬN 2
 TRƯỜ NG THCS NGUYỄNTHỊ ĐỊNH
 Tổ: Sinh học – Hóa học – Vật lí – Địa lí – Mĩ thuật
 ..o0o..
 SÁNG KIẾN
 TÊN ĐỀ TÀI:
 RÈN LUYỆN KỸ NĂNG 
THỰC HÀNH CHO HỌC 
 SINH LỚP 7
 Giáo viên : NGUYỄN THỊ NGỌC ÁNH
 NĂM HỌC 2019 – 2020 Sáng kiến 
 RÈN LUYỆN KỸ NĂNG THỰC HÀNH CHO HỌC 
 SINH LỚP 7
A/ PHẦN MỞ ĐẦU:
1. Lý do chọn đề tài:
 a/ Về cơ sở lý luận:
- Sinh học nói chung và Động vật học nói riêng là bộ môn khoa học thực 
nghiệm, nghĩa là từ những điều mắt thấy tai nghe, học sinh sẽ rút ra những 
kết luận khoa học, từ đó phát triển thành khái niệm đặc thù của bộ môn. 
Muốn cho học sinh hiểu rõ, nắm rõ những vấn đề các em được biết trong lý 
thuyết thì giáo viên phải tạo điều kiện cho các em thực hành. Vậy khi dạy 
bài thực hành người giáo viên cần phải làm rõ các vấn đề nào?
- Thực hành góp phần hình thành, làm rõ và phát triển các khái niệm. Trong 
khi học sinh tiến hành thực hành, các em có thể phát hiện các đặc điểm về 
hình thái, giải phẫu, cũng như các chức năng qua đó củng cố những dấu hiệu 
của khái niệm đã được nghiên cứu trong phần lý thuyết.
- Thực hành là một cơ hội giúp rèn luyện các kỹ năng của bộ môn, góp phần 
hình thành kỹ năng nghiên cứu khoa học. Thông qua thực hành, học sinh 
được rèn luyện để sử dụng thành thạo các phương tiện thí nghiệm như kính 
lúp, kính hiển vi, bộ đồ mổ, biết mổ và quan sát cấu tạo của các động vật 
điển hình; tập tổ chức các thí nghiệm nghiên cứu hoạt động sống của động 
vật, biết vận dụng kiến thức vào thực tế cuộc sống, góp phần giáo dục kỹ 
thuật hướng nghiệp cho các em.
- Thực hành còn có ý nghĩa phát huy vai trò chủ động trong học tập, rèn 
luyện trí thông minh, bồi dưỡng năng lực tư duy cho học sinh. Trong khi 
thực hành, học sinh được tự mình nghiên cứu khảo sát động vật, tự lực tổ 
chức và quan sát kết quả thí nghiệm, vì vậy có ý nghĩa tăng cường tính tự 
lực cho học sinh. Mặt khác, học sinh phải rèn luyện các thao tác tư duy như 
so sánh, phân tích, tổng hợp nên có tác dụng bồi dưỡng trí thông minh.
- Thực hành còn thu hút sự hứng thú học sinh đối với bộ môn, kích thích sự 
ham muốn nghiên cứu khoa học.
- Ngoài ra nhiều sản phẩm thực hành sẽ được bổ sung cho phòng thí nghiệm 
góp phần làm phong phú thêm đồ dùng dạy học.
b/ Về cơ sở thực tế:
- Đặc trưng của môn sinh học là thực hành, thí nghiệm. Đối với chương trình sinh 
học THCS đặc biệt ở lớp 7 với mục tiêu cụ thể là nhằm hình thành ở học sinh 
 2 sinh học có sử dụng thí nghiệm thực hành mà cụ thể là hướng dẫn học sinh tiến 
hành thí nghiệm khi nghiên cứu tài liệu mới đạt hiệu quả cao. Cụ thể là:
 * Giáo viên:
- Giáo viên cần xác định rõ tiết thực hành mình dạy thuộc loại bài thực hành nào, 
từ đó phát huy ưu, nhược điểm và hạn chế của từng loại bài thực hành này.
- Để tiết thực hành thành công thì việc chuẩn bị đóng vai trò cực kỳ quan trọng, 
giáo viên cần cụ thể hóa nhiệm vụ của thầy và trò để chuẩn bị cho tốt, từ chuẩn 
bị mẫu vật đến chuẩn bị đồ dùng thực hành. 
- Tổ chức hoạt động của học sinh, phân công hợp lí.
- Kết hợp các phương tiện dạy học một cách hợp lí.
- Cuối cùng là các bước tiến hành giờ thực hành phải theo một quy trình hợp lý, 
nghiêm túc. Giáo viên linh hoạt trong phương pháp dạy và học, trong chuẩn bị 
phương tiện và bố trí thí nghiệm.
 * Học sinh:
- Nắm bắt được mục đích thí nghiệm nhóm học sinh làm thí nghiệm quan 
sát hiện tượng giải thích hiện tượng rút ra kết luận.
 * Một số yêu cầu khi thực hiện:
- Dụng cụ thực hành đầy đủ.
- Cần chú ý đặc điểm hoạt động theo mùa của động vật, thực vật để có kế hoạch 
chủ động chuẩn bị mẫu vật.
- Để đảm bảo yêu cầu rèn luyện kỹ năng cho học sinh cần cố gắng thực hiện theo 
nhóm nhỏ, cố định trong cả năm học để có thể quay vòng nhiệm vụ của các thành 
viên trong nhóm qua các tiết thực hành khác nhau.
- Trong quá trình học sinh tiến hành thực hành, giáo viên yêu cầu các em cất gọn 
sách vở, đồ dùng học tập, tránh để bừa bãi trên bàn.
- Cần chú ý phân phối thời gian cho các hoạt động thực hành hợp lý để đảm bảo 
học sinh làm hết nội dung thực hành. Muốn vậy giáo viên cần làm thử, trên cơ sở 
đó khi thực hiện trên lớp, giáo viên theo dõi thời gian để nhắc nhở học sinh thực 
hiện.
- Yêu cầu học sinh trong bản báo cáo thực hành cần phải vẽ hình quan sát được 
và chú thích đầy đủ theo yêu cầu. 
 2. Xác định các dạng bài thực hành:
 Thông thường căn cứ vào nội dung, tính chất của các hoạt động thực hành, 
giáo viên có thể phân chia thành hai dạng bài thực hành như sau:
 a) Bài thực hành quan sát cấu tạo ngoài:
- Là loại bài thực hành giúp học sinh phát hiện kiến thức mới. Nó được tiến hành 
đối với các nội dung mà học sinh chưa thấy, chưa biết. Loại bài thực hành này 
thường được thực hiện trong các giờ lên lớp các bài lý thuyết kiểu thực hành.
 4 lớn không đạy nắp thì mới có thể quan sát được hình thái, di chuyển của chúng, 
mỗi nhóm (4 học sinh) cần chuẩn bị 1 tấm xốp sạch, 1 con dao mỏng...
- Một số nội dung có thể thực hiện trước ở nhà: với vật mẫu như quan sát hình 
thái ngoài, tổ chức nghiên cứu các hoạt động sinh lí (như hoạt động đảo đất của 
giun đất, xác định vai trò của các loại vây cá, gây phản xạ có điều kiện...) cũng 
nên giao cho học sinh chuẩn bị để khi nên lớp có kết quả báo cáo trước lớp.
 ❖ Về phía giáo viên cần chuẩn bị :
- Giáo án: xác định rõ mục tiêu, các nội dung cần tiến hành trong giờ thực hành, 
cách hướng dẫn các thao tác thực hành khi thiết kế giáo án.
- Vật mẫu: Tuy đã giao cho học sinh chuẩn bị, nhưng giáo viên cần chuẩn bị dự 
phòng trong trường hợp học sinh không chuẩn bị được. Ngoài ra, giáo viên nên 
chuẩn bị các tiêu bản, mẫu mổ trước khi thực hành để học sinh có điều kiện đối 
chiếu, so sánh mẫu của mình với của thầy, ví dụ: giáo viên có thể mổ sẵn 6 con 
tôm lớn ngâm chìm trong nước trước ở nhà để phát cho 6 nhóm khi các nhóm 
hoàn thành xong khâu mổ (bài thực hành: mổ và quan sát tôm sông). Các tranh vẽ 
liên quan tới bài thực hành cũng cần được bổ sung giúp học sinh dễ dàng xác định 
các bộ phận, các cơ quan quan sát được trên mẫu vật của các em.
- Dụng cụ thực hành cho học sinh làm việc: như bộ đồ mổ, khay mổ, kính lúp, 
kính hiển vi, chậu nuôi...phải đầy đủ, hiệu quả.
- Dự kiến chia nhóm học sinh: Mỗi nhóm khoảng 4 em, việc chia nhóm nên làm 
ngay từ bài thực hành đầu tiên và cố định trong suốt quá trình học để tạo điều kiện 
cho học sinh quay vòng trong các bài thực hành. (Giáo viên cần lưu ý chia nhóm 
càng nhỏ càng tốt để giúp tất cả học sinh có điều kiện thực hành như nhau, đồng 
thời tránh ồn ào, lộn xộn). Ở mỗi nhóm, cần xác định nhiệm vụ cụ thể của từng 
thành viên trong nhóm. Chẳng hạn, với nhóm có 4 học sinh, được phân công như 
sau:
 +Học sinh 1: Sắp xếp dụng cụ; lắp đặt thí nghiệm để cả nhóm tiến hành; 
quan sát phân tích đặc điểm cấu tạo ngoài; vẽ hình.
 + Học sinh 2: Thực hiện mổ động vật; hướng dẫn cả nhóm quan sát cấu tạo trong.
 + Học sinh 3: Giúp đỡ học sinh 2; lau chùi, vệ sinh dụng cụ, vệ sinh nơi làm việc.
 + Học sinh 4: Thư kí nhóm, ghi chép nội dung thực hành và những ý kiến 
trả lời của nhóm về những vấn đề do giáo viên đặt ra. Ở các bài thực hành tiếp 
theo nhiệm vụ của các học sinh được thay đổi học sinh 1 làm nhiệm vụ 4, học sinh 
2 làm nhiệm vụ 1, học sinh 3 làm nhiệm vụ 2, học sinh 4 làm nhiệm vụ 3. Cứ thế 
xoay vòng sao cho kết thúc chương trình, học sinh nào cũng được tham gia đầy 
đủ các hoạt động của bài thực hành.
 4. Xác định phương pháp thực hành:
- Để hướng dẫn học sinh làm thí nghiệm thành công và đạt hiệu quả trong tiết học 
thì việc xác định phương pháp thực hành cần có sự phối hợp khéo léo, linh hoạt 
 6 Học sinh làm báo cáo tường trình gồm hình vẽ và trả lời câu hỏi.
- Bước 4: Tổng kết đánh giá thực hành: thời gian khoảng 5-10 phút bao gồm các công 
việc:
 + Phân tích kết quả thí nghiệm, nhắc nhở rút kinh nghiệm về thao tác chưa 
chính xác, giải đáp thắc mắc nảy sinh trong thực hành.
 + Nhận xét biểu dương các cá nhân, nhóm làm tốt, có thể giáo viên cho 
điểm khuyến khích, nhắc nhở những học sinh chưa cố gắng trong chuẩn bị mẫu, 
trong thực hành.
 + Thu báo cáo tường trình.
 + Thu dọn dụng cụ, mẫu vật và vệ sinh phòng học.
 6. Bài thực hành mẫu:
 Tiết học đó, tôi đã hướng dẫn học sinh tiến hành các bước như sau:
Bước 1: Ổn định tổ chức lớp:
- Tôi chia lớp học 39 em ra thành 9 nhóm nhỏ, 8 nhóm gồm 4 em và 1 nhóm 5 em 
quay mặt vào nhau, bố trí chỗ ngồi cho các nhóm.
- Kiểm tra sự chuẩn bị của các nhóm: các nhóm trưởng báo cáo sự chuẩn bị của 
nhóm mình, giáo viên nhận xét sự chuẩn bị của cả lớp.
- Giáo viên phát dụng cụ thực hành và mẫu vật cho các nhóm, lưu ý học sinh khi 
sử dụng dụng cụ thực hành phải hết sức cẩn thận, an toàn.
Bước 2: Giáo viên giới thiệu mục tiêu bài thực hành, hướng dẫn thao tác thực 
hành:
- Giáo viên yêu cầu học sinh nghiên cứu sách giáo khoa, xác định mục tiêu của 
bài thực hành.
- Giáo viên treo bảng phụ ghi mục tiêu của bài thực hành, gọi 1 học sinh đứng dậy 
đọc to cho cả lớp cùng nắm vững.
- Sau khi học sinh xác định được mục tiêu, giáo viên phát Phiếu báo cáo thực 
hành cho các nhóm. Phiếu báo cáo thực hành là các hình câm chưa chú thích, 
từ hình 20.1 đến hình 20.6 trong sách giáo khoa và bảng thu hoạch. Giáo viên áp 
dụng công nghệ thông tin, có thể scan các hình này lên phiếu cho các nhóm chú 
thích trực tiếp lên các hình trên phiếu.
 PHIẾU BÁO CÁO THỰC HÀNH
TRƯỜNG:.................................... THỰC HÀNH
LỚP:.............................................. Quan sát một số động vật thân mềm
TÊN HỌC SINH TRONG NHÓM:
.........................................................
 Điểm thực hành Lời phê của Giao viên
 8 2. Quan sát mẫu vật, đối chiếu với tài liệu sách giáo khoa, hoàn thành bảng 
sau :
 BẢNG THU HOẠCH
 STT Đặc điểm cần quan Ốc Trai Mực
 sát
 1 Số lớp cấu tạo vỏ
 2 Số chân ( hay tua )
 3 Số mắt
 4 Có giác bám
 5 Có lông trên tua miệng
 6 Dạ dày, ruột, gan, túi 
 mực
3.Học sinh tiến hành thực hành
 *Quan sát cấu tạo vỏ :
 - Giáo viên dán tranh phóng to H. 20.1. H. 20.2, H. 20.3 lên bảng.
- Yêu cầu các nhóm quan sát mẫu vật thật, đối chiếu với hình vẽ, nhận biết các bộ 
phận và ghi chú thích vào các hình trên trong phiếu thực hành.
- Gọi đại diện nhóm 1 cầm phiếu thực hành lên điền chú thích các hình trên bảng 
 yêu cầu các nhóm khác nhận xét, bổ sung.
- Mời đại diện nhóm 2 lên xác định các bộ phận cần chú thích trên mẫu vật thật 
 yêu cầu các nhóm khác nhận xét, bổ sung.
- Giáo viên yêu cầu học sinh nêu sự khác nhau về cấu tạo giữa vỏ trai, vỏ ốc với 
mai mực? Vì sao ở mực, vỏ đá vôi tiêu giảm thành mai?
 *Quan sát cấu tạo ngoài:
 - Giáo viên dán tranh phóng to hình 20.4, hình 20.5 lên bảng
 10 - Giáo viên chốt đáp án đúng.
5. Tổng kết, đánh giá buổi thực hành:
- Giáo viên đánh giá phiếu báo cáo thực hành của các nhóm.
- Giáo viên nhận xét tinh thần, thái độ làm việc của các nhóm. Tuyên dương, cho 
điểm các nhóm, các cá nhân làm tốt; nhắc nhở các nhóm, các cá nhân làm chưa 
nghiêm túc, chưa tốt.
- Các nhóm tiến hành thu dọn mẫu vật, lau chùi dụng cụ, làm vệ sinh phòng học 
sạch sẽ.
6. Dặn dò:
- Sưu tầm tài liệu nói về vai trò của thân mềm, các vật trang trí, trang sức làm từ 
vỏ ốc, vỏ sò.
- Kẻ sẵn bảng 1, 2 trang 72 vào vở bài tập.
 * Các phương pháp sử dụng:
 Giáo viên sử dụng kết hợp phương pháp thí nghiệm thực hành với phương 
pháp trực quan và phương pháp đàm thoại. 
 * Các biện pháp xử lí: Giáo viên cần dự kiến một số tình huống có thể xảy 
ra trong quá trình thực hành để có biện pháp xử lý kịp thời, phù hợp.
 - Tình huống 1: học sinh không chuẩn bị mẫu vật đầy đủ.
 Giáo viên cần dự kiến số nhóm trong lớp để chuẩn bị mẫu vật dự trù, dự 
phòng trường hợp họ sinh không chuẩn bị kịp.
 - Tình huống 2: Học sinh làm mất, làm hỏng dụng cụ thí nghiệm:
 Khi chuẩn bị dụng cụ thực hành cho học sinh, giáo viên cần chuẩn bị dư ra 
một số bộ, phòng trường hợp học sinh làm hỏng, mất dụng cụ, thì giáo viên sẽ 
phát kịp thời.
 - Tình huống 3: những nhóm có học sinh yếu kém, chưa thực hiện tốt các 
thao tác thực hành, giáo viên cần thường xuyên đi đến những nhóm này để hỗ trợ, 
giúp đỡ kịp thời cho các em, để các em luôn có cảm giác không bị bỏ rơi, từ đó 
hứng thú thực hành hơn.
 7. Hiệu quả của đề tài: 
 Qua quan sát học sinh tiến hành thực hành, điều tra phỏng vấn và căn cứ 
vào kết quả kiểm tra, tôi nhận thấy tiết dạy thực hành làm cho học sinh nắm bài 
kỹ hơn, nhớ lâu hơn. Khi thức hành, các em có được hứng thú học tập, khám 
phá từ đó phát huy tính sáng tạo và có được kỹ năng quan sát, nhận biết, giải 
phẫu, phân biệt, vẽ hình, vận dụng.
 Học sinh ngày càng hứng thú trong học tập, yêu thích bộ môn Sinh vật hơn.
 Các em hiểu và nắm vững các khái niệm sinh học trong chương trình.
 12