Sáng kiến kinh nghiệm Tích hợp kiến thức liên môn vào giảng dạy Hoá học ở trường THCS

 PHÒNG GIÁO DỤC ĐÀO TẠO QUẬN 2
 TRƯỜNG THCS AN PHÚ
 SÁNG KIẾN 
 GIÁO VIÊN: VÕ THỊ ANH ĐÀO
 TỔ: LÝ – HÓA – ĐỊA
 NĂM HỌC: 2019 - 2020
 1 B. NỘI DUNG
 I.CƠ SỞ LÍ LUẬN:
 “Những người theo quan điểm duy vật biện chứng khẳng định tính thống nhất 
vật chất của thế giới là cơ sở của mối liên hệ giữa các sự vật, hiện tượng. Các sự vật, 
hiện tượng tạo thành thế giới, dù có đa dạng, phong phú, có khác nhau bao nhiêu, 
song chúng đều chỉ là những dạng khác nhau của vật chất. Nhờ có tính thống nhất đó, 
chúng không thể tồn tại biệt lập, tách rời nhau, mà tồn tại trong sự tác động qua lại, 
chuyển hóa lẫn nhau theo những quan hệ xác định. Chính trên cơ sở đó, triết học duy 
vật biện chứng khẳng định rằng, liên hệ là phạm trù triết học dùng để chỉ sự quy 
định, sự tác động qua lại, sự chuyển hóa lẫn nhau giữa các sự vật, hiện tượng hay 
giữa các mặt của một sự vật, của một hiện tượng trong thế giới”.
 Dạy học liên môn là hình thức tìm tòi những nội dung giao thoa giữa các môn 
học với nhau, những khái niệm, tư tưởng chung giữa các môn học, tức là con đường 
tích hợp những nội dung từ một số môn học có liên hệ với nhau. Từ những năm 60 
của thế kỉ XX, người ta đã đưa vào giáo dục ý tưởng tích hợp trong việc xây dựng 
chương trình dạy học. Tích hợp là một khái niệm của lí thuyết hệ thống, nó chỉ trạng 
thái liên kết các phần tử riêng rẽ thành cái toàn thể, cũng như quá trình dẫn đến trạng 
thái này. 
II. THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ
- Hiện nay giáo viên rất tích cực trong việc đổi mới phương pháp, vận dụng quan 
điểm dạy học liên môn vào giảng dạy các bộ môn để nâng cao hơn nữa hiệu quả giáo 
dục.
- Khi thực hiện môn học tích hợp có ưu điểm sau: Làm cho qúa trình học tập có ý 
nghĩa; Xác định rõ mục tiêu, phân biệt cái cốt yếu và cái ít quan trọng hơn; Dạy học 
sử dụng kiến thức trong tình huống; Lập mối liên hệ giữa các khái niệm đã học; 
Tránh những kiến thức, kỹ năng trùng lặp; Các kiến thức gắn liền với kinh nghiệm 
sống của học sinh; Có điều kiện phát triển kỹ năng chuyên môn. Khi vận dụng quan 
niệm dạy học này thì có những thuận lợi là: số học sinh có hứng thú tìm hiểu kiến 
 3 ✓ Phương pháp trực quan.
 ✓ Phương pháp thực địa.
 ✓ Phương pháp dạy học đặt và giải quyết vấn đề.
 Trong các phương pháp trên, chúng ta thường sử dụng phương pháp thứ tư đó là: 
Phương pháp dạy học đặt và giải quyết vấn đề.
 Phương pháp dạy học đặt và giải quyết vấn đề là phương pháp dạy học trong 
đó GV tạo ra những tình huống có vấn đề, điều khiển HS phát hiện vấn đề, hoạt động 
tự giác, tích cực, chủ động, sáng tạo để giải quyết vấn đề và thông qua đó chiếm lĩnh 
tri thức, rèn luyện kĩ năng và đạt được nhũng mục đích học tập khác. Đặc trưng cơ 
bản của phương pháp dạy học đặt và giải quyết vấn là “tình huống gợi vấn đề” vì 
“Tư duy chỉ bắt đầu khi xuất hiện tình huống có vấn đề”
 Tình huống có vấn đề (tình huống gợi vấn đề) là một tình huống gợi ra cho HS 
những khó khăn về lý thuyết hay thực tiễn mà họ thấy cần có khả năng vượt qua, 
nhưng không phải ngay tức khắc bằng một thực giải, mà phải trải qua quá trình tích 
cực suy nghĩ, hoạt động để biến đổi đối tượng hoạt động hoặc điều khiển kiến thức 
sẵn có.
 Đây chính là một trong những hình thức dạy học vận dụng kiến thức liên môn 
để giải quyết những vấn đề đặt ra trong bài học.
b) Thiết kế giáo án
 Giáo án giờ học vận dụng kiến thức liên môn không phải là một bản đề cương 
kiến thức để giáo viên lên lớp giảng giải, truyền thụ áp đặt cho học sinh, mà là một 
bản thiết kế các hoạt động, thao tác nhằm tổ chức cho HS thực hiện trong giờ lên lớp 
để lĩnh hội tri thức, phát triển năng lực và nhân cách theo mục đích giáo dục và giáo 
dưỡng của bộ môn. 
 Đó là bản thiết kế gồm hai phần hợp thành: Một là, hệ thống các tình huống 
dạy học được đặt ra từ nội dung khách quan của bài dạy, phù hợp với tính chất và 
trình độ tiếp nhận của học sinh. Hai là, một hệ thống các hoạt động, thao tác tương 
ứng với các tình huống trên do giáo viên sắp xếp, tổ chức hợp lí nhằm hướng dẫn HS 
từng bước tiếp cận, chiếm lĩnh bài học một cách tích cực và sáng tạo.
 5 - Trong quá trình học tập ở nhà trường, các em sẽ được học các môn học bao gồm 
các môn khoa học tự nhiên và khoa học xã hội. Khoa học tự nhiên gồm các môn: 
Toán, Lí, Hóa, Sinh, Địa, và khoa học xã hội gồm: Văn, Sử GDCD, Mỹ thuật 
Giữa các bộ môn trong nhóm có quan hệ với nhau. 
 Sau đây tôi xin trình bày một số ví dụ minh hoạ: 
* Bài 2. Một số oxit quan trọng ( Hóa 9) (mục II. Canxi oxit có những ứng dụng 
gì)
- Sử dụng kiến thức Công nghệ: khi trồng trọt cần chú ý đến nguồn đất, loại cây 
trồng phù hợp với đất. Có thể dùng CaO để:
 ✓ Khử chua đất trồng trọt (nhiễm mặn, nhiễm phèn..)
 ✓ Xử lí nước thải công nghiệp
 ✓ Sát trùng, diệt nấm mốc
 ✓ Khử độc môi trường
*Bài 8. Một số bazơ quan trọng ( Hóa 9) ( mục II. Thang pH)
- Sử dụng kiến thức Công nghệ: đời sống của thực vật và động vật phụ thuộc vào pH 
của môi trường:
 ✓ Cây thông thích hợp với đất chua: có pH từ 4 6
 ✓ Rau xà lách, rau diếp thích hợp với đất kiềm; có pH từ 8 9
 ✓ Cá thích hợp với môi trường có pH = 7
*Bài 11. Phân bón hoá học ( Hóa 9) ( dạy mục I. Nhu cầu của cây trồng)
- Sử dụng kiến thức Sinh học: ( thành phần của thực vật) nước chiếm tỉ lệ lớn trong 
thực vật, khoảng 90%. Các chất khô còn lại chừng 10% ( là những nguyên tố C, H, 
O, N, K, Ca, P, Mg, S...)
- Sử dụng kiến thức Công nghệ: 
+ Nguyên tố N kích thích cây trồng phát triển mạnh...
+ Nguyên tố P kích thích sự phát triển bộ rễ thực vật.
+ Nguyên tố K kích thích cây trồng ra hoa, làm hạt.
- Sử dụng kiến thức môn GDCD: dùng quá nhiều phân đạm, phân lân sẽ gây ô nhiễm 
nặng nề nguồn nước sông hồ, nguồn nước ngầm.
 7 Tức là: Khi nước chảy cuốn theo Ca(HCO 3)2, theo nguyên lí dịch chuyển cân bằng 
thì cân bằng sẽ chuyển dịch theo phía phải. Kết quả là sau một thời gian nước đã làm 
cho đá bị bào mòn dần.
 Áp dụng: Hiện tượng này thường thấy ở những phiến đá có dòng nước chảy qua. Do 
hiện tượng xảy ra chậm nên phải thật sự chú ý chúng ta mới nhận ra điều này. Hiểu 
được điều này giúp học sinh biết được dụng ý khoa học của câu tục ngữ có từ xa xưa 
và làm cho hóa học trở nên rất gần gũi hơn trong cuộc sống đời thường.
*Bài 40. Dầu mỏ và khí thiên nhiên ( Hóa 9) ( khi dạy mục III. Dầu mỏ và khí 
thiên nhiên ở Việt Nam)
- Sử dụng kiến thức Vật lí:dầu mỏ là chất lỏng sánh, màu nâu đen, không tan trong 
nước và nhẹ hơn nước.
- Sử dụng kiến thức Địa lí: 
+ Dầu mỏ và khí thiên nhiên nước ta tập trung chủ yếu ở thềm lục địa phía Nam. 
Hiện nay, nước ta khai thác dầu và khí ở các mỏ: Bạch Hổ, Đại Hùng, Rồng, Rạng 
Đông, Lan Tây...
+ Sản lượng dầu và khí tăng lên liên tục, góp phần vào việc phát triển kinh tế đất 
nước.
- Sử dụng kiến thức môn GDCD: khai thác, vận chuyển dầu mỏ, khí thiên nhiên rất 
dễ gây ra ô nhiễm môi trường và các tai nạn cháy nổ. Vì vậy, trong quá trình sản xuất 
và vận chuyển dầu, khí phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về an toàn đã đặt ra.
*Bài 44. Rượu etylic ( Hóa 9) ( khi dạy mục IV. Ứng dụng)
+ Sử dụng kiến thức Sinh học: 
- Tại sao trước khi tiêm thầy thuốc thường bông tẩm cồn xoa lên da bệnh nhân để sát 
trùng? cồn có khả năng thẩm thấu cao nên có thể thấm sâu vào tế bào vi khuẩn, 
gây đông tụ protein làm cho vi khuẩn chết. Nồng độ cồn cao sẽ làm protein trên bề 
mặt vi khuẩn đông tụ nhanh tạo ra lớp màng ngăn không cho cồn thấm sâu vào bên 
trong, làm giảm tác dụng diệt khuẩn. Ở nồng độ thấp, làm giảm khả năng đông tụ 
protein, hiệu quả sát trùng kém. Cồn 750 có khả năng sát trùng cao nhất.
 9 + Oxi có thể kết hợp với hemoglobin trong máu, nhờ đó nó có thể đi nuôi cơ thể 
người và động vật.oxi hóa các chất trong thực phẩm ở trong cơ thể tạo năng lượng 
cho cơ thể hoạt động.
+ Những bệnh nhân khó thở, những người thợ lặn làm việc lâu dưới đáy đại dương ... 
cần phải thở khí oxi nén trong bình đặc biệt.
*Bài 36. Nước (Hoá 8) - Khi dạy mục III. Vai trò của nước
- Sử dụng kiến thức Địa lí: Lượng nước trên trái đất rất lớn, chiếm ¾ diện tích trái đất 
là các đại dương, biển, hồ, sông ngòi. Có nhiều mỏ nước trong lòng đất. 
- Sử dụng kiến thức Sinh học: Nước hoà tan nhiều chất dinh dưỡng cho cơ thể sống. 
Nước tham gia vào nhiều quá trình hoá học quan trọng trong cơ thể người và động 
vật. 
- Sử dụng kiến thức GDCD: nhiều nguồn nước đang bị ô nhiễm nặng. Do đó phải sử 
dụng tiết kiệm nước. Không được vứt rác thải xuống ao, hồ, kênh, rạch, sông; phải sử 
lí nước thải sinh hoạt và nước thải công nghiệp trước khi cho nước thải chảy vào hồ 
sông biển.
- Sử dụng kiến thức Vật lí: nước là chất lỏng không màu, không mùi, không vị, sôi ở 
1000C, hoá rắn ở 0 0C thành nước đá và tuyết. Khối lượng riêng là 1g/ml. Hoà tan 
được nhiều chất rắn, lỏng, khí.
4. Kết quả: 
 Qua việc áp dụng kiến thức liên môn vào giảng dạy Hóa học cho học sinh khối 
8, 9 trường THCS An Phú, tôi nhận thấy: Dạy học tích hợp giúp học sinh kết hợp tri 
thức của nhiều môn học theo nhiều cách khác nhau, vì thế việc nắm kiến thức sẽ sâu 
sắc, hệ thống và bền vững hơn. Đây là một quan niệm dạy học hiện đại, phát huy 
được tính tích cực của học sinh, tiết kiệm thời gian học tập, đồng thời nâng cao chất 
lượng giáo dục trong nhà trường. Dạy học vận dụng kiến thức liên môn giúp cho giờ 
học sẽ trở nên sinh động hơn, đồng thời còn phát triển ở học sinh tư duy biện chứng, 
khả năng thông hiểu và vận dụng kiến thức một cách linh hoạt. Ngoài ra, phương 
pháp dạy dạy học nàycòn hình thành được cho học sinh nhiều kỹ năng sống quan 
 11 “Quan điểm dạy học vận dụng kiến thức liên môn cần được hiểu toàn diện và 
phải được quán triệt trong toàn bộ môn học; quán triệt trong mọi khâu của quá trình 
dạy học; quán triệt trong mọi yếu tố của hoạt động học tập; tích hợp trong chương 
trình, tích hợp trong sách giáo khoa, tích hợp trong phương pháp dạy học của giáo 
viên và tích hợp trong hoạt động học tập của học sinh; tích hợp trong các sách đọc 
thêm, tham khảo. Quan điểm “lấy học sinh làm trung tâm” đòi hỏi thực hiện việc tích 
cực hoá hoạt động học tập của học sinh trong mọi mặt, trên lớp và ngoài giờ; tìm mọi 
cách phát huy năng lực tự học của học sinh, phát huy tinh thần dân chủ, bồi dưỡng 
lòng tin cho học sinh thì các em mới tự tin và học tốt được. 
 Vì vậy, vận dụng nguyên tắc liên môn trong dạy học các môn học làm cho học 
sinh hiểu rõ sự phát triển của xã hội một cách thống nhất, liên tục, tránh nhận thức rời 
rạc, tản mạn. Đồng thời học sinh có thể thấy mối liên hệ hữu cơ giữa các lĩnh vực của 
đời sống xã hội, giữa các môn học, từ đó phát triển tư duy cho hoc sinh.
 Trên đây là một số ý kiến chủ quan của bản thân rút ra được qua quá trình 
giảng dạy. Tuy nhiên chuyên đề này còn nhiều thiếu sót, rất mong được sự đóng góp 
ý kiến giúp đỡ của các đồng nghiệp để chuyên đề của tôi được hoàn thiện hơn.
 Tôi xin chân thành cảm ơn!
 Quận 2, Ngày 12 tháng 2 năm 2020
 Người viết
 Võ thị Anh Đào
 13